« به نام خدایی که در همین نزدیکی هاست. »

موضوع گزارش پزشکی: « کم کاری و پرکاری تیروئید»

تهیه و تنظیم: « آزاده بهرامی-خبرنگار »

گفت وگوبا :«دکتر فرهاد مشایخ بخشی- فوق تخصص غدد ومتابولیسم »

مقدمه:

تیروئید یک غده پروانه ای شکل در جلوی گردن است. این غده،  اطراف نای را می پوشاند و و دارای دو لوب می باشد که توسط یک بخش میانی (تنگه)، به هم متصل شده اند.غده تیروئید از ید موجود در غذاها، هورمون تیروئید را می سازد. هورمون ساخته شده، سوخت و ساز بدن را تنظیم می کند و در رشد و سایر عملکردهای مهم بدن موثر است.هر گونه اختلال بر روی این غده منجربه کم کاری و پرکاری تیروئید می شود.

ادامه مطلب

 *علت کم کاری تیروئید چیست؟

شایع ترین علت کم کاری تیروئید در سراسر جهان کمبود ید است. در مناطقی که کمبود ید وجود ندارد، بیماری خود ایمنی مثل تیروئیدیت هاشیماتو(بیماری خود ایمنی که بدن به غده تیروئید به عنوان یک بافت خارجی حمله کرده وموجب التهاب غده تیروئید می شود)  و سایر علل از جمله درمان  با ید رادیواکتیو یا جراحی تیروئید و پرتوتابی به گردن برای درمان سرطان یا داروها؛ از علل بروز کم کاری تیروئید می باشند.

 فرآیند خود ایمنی به تدریج سبب کاهش عملکرد تیروئید می شود و در طی آن با کاهش سطح هورمونهای تیروئیدی، سطح   TSH در بیمار افزایش می یابد و علایم و نشانه های کم کاری تیروئید آشکار می شوند.

*این بیماری در چه سنینی بیشتر دیده می شود؟

سن متوسط در هنگام تشخیص بیماری شصت سالگی است و معمولا میزان بروز کم کاری بالینی تیروئید با افزایش سن بیشتر می شوند؛ البته اگر سطح آنتی بادی های   TPOدر بیمار بالا باشد می توان بروز بیماری را در سن پایین تر هم مشاهده کرد. زنان بیشتر از مردان مبتلا می شوند و میزان بروز سالانه ی کم کاری تیروئید 4 مورد از هر 1000 زن و یک مورد از هر 1000 مرد می باشد.

*بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید دارای چه تظاهرات بالینی هستند؟

شروع تظاهرات بالینی معمولا بی سروصدا رخ می دهد و بیمار ممکن است  به علت بزرگی تیروئید وگواتر مراجعه کند. بیماران مبتلا به کمکاری تیروئید دارای علایم زیر هستند:

-معمولا تیروئید بزرگ،و قوام سفتی دارند.

-پوست بدن این بیماران خشک است.

-به علت کاهش میزان تعریق، احتباس آب و ضخیم شدن پوست ممکن است ادم بدون گوده گذاردر جلوی ساق پا داشته باشند.

-بیماران ممکن است صورت پف آلود همراه با ادم پلکها داشته باشند.

-رشد ناخنها کند می شود.

-موها خشک وشکننده شده و به سختی حالت می گیرند و به راحتی ریزش پیدا می کنند.

-یبوست و افزایش وزن علیرغم اشتهای کم دارند که به دلیل احتباس مایع در بافتهاست.

-میل جنسی در هر دو جنس کاهش پیدا می کند.

-اختلال پریود در خانمها شایع است و میزان باروری کاهش یافته و شیوع سقط افزایش می یابد.

-قدرت انقباض عضله قلب و سرعت نبض کاهش می یابد.

 - افزایش مقاومت عروق محیطی موجب فشار خون بالا در بیمار می شود.

-بعلت انحراف جریان خون از پوست، انتهای اندامها سرد می شود.

-اختلال عملکرد عضلانی همراه با سفتی و کرامپ و درد شایع است.

-تنگی نفس، خشونت صدا، گزگز دستان و سندرم تونل کارپال از علایم دیگر کم کاری تیروئید است.

*علایم در کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید چگونه بروز می کند؟

در کودکان کم کاری تیروئید معمولا به صورت کندی رشد، تاخیر در بلوغ و تاخیر در ظهور دندانهای دائمی و کوتاهی قد بروز می کند. اگر بیماری قبل از سه سالگی شروع شده باشد و کمبود هورمون شدید باشد ممکن است اختلالاتی در هوش کودک ایجاد کند.

*کم کاری تیروئید با چه روشهایی تشخیص ودرمان می شود؟

تشخیص بیماری با بالا بودن سطح  TSH و سطح پایین هورمونهای تیروئیدی تایید می شود.

درمان با جایگزینی هورمون تیروئیدی با قرص لووتیروکسین؛ بر اساس وزن، سن و شدت بیماری تنظیم می شود..دوز لووتیروکسین براساس سطح  TSH  تنظیم می شود. پاسخ    TSHبه درمان تدریجی است وبایستی حدود دوماه پس از شروع درمان و یا پس از هر بار تغییر دوز لووتیروکسین اندازه گیری شود.

*درمورد درمان چه نکته ای حائز اهمیت است؟

اثرات بالینی درمان جایگزینی لووتیروکسین غالبا به آهستگی ظاهر می شود و بیماران ممکن است 3-6 ماه پس از طبیعی شدن سطح TSH    ، برطرف شدن کامل علایم بیماری را تجربه نکنند.باید بیماران درمان را ادامه دهند چون پس از قطع دارو و عدم مصرف چند دوز لووتیروکسین؛ بیمار هیچ تفاوتی در وضع خود احساس نمی کند وگاهی اقدام به قطع خودسرانه ی مصرف دارو می کند و مجددا دچار علایم کم کاری تیروئید می شود.

پس از این که درمان جایگزینی کامل شد و سطح   TSH تثبیت گردید، اندازه گیری سطح  TSH  به منظور پیگیری بیمار، هر سال یک بار توصیه می شود.

*کم کاری تیروئید چه تاثیری بر بارداری دارد؟

خانمهایی که در معرض خطر بالای ابتلا به کم کاری تیروئیدبوده یا سابقه ی ابتلا به آن را دارند قبل از بارداری و هم چنین طی اولین ماههای حاملگی باید از وضعیت نرمال عملکرد تیروئید خود، اطمینان حاصل کنند چون کم کاری تیروئید مادر می تواند اثرات سوئی بر تکامل عصبی جنین داشته باشد و سبب زایمان پیش از موعد شود؛ بنابراین عملکرد تیروئید را باید بلافاصله پس از اثبات حاملگی و همچنین در شروع سه ماهه دوم وسوم حاملگی ارزیابی کرد و دوز لووتیروکسین را باید در طی دوران حاملگی لااقل 30-50% افزایش داد و پس از زایمان به میزان قبلی کاهش داد.

*علت بروز پرکاری تیروئید چیست؟

پرکاری تیروئید حالتی است که افزایش فعالیت غده تیروئید در فرد ایجاد می شود که عمدتا به دلیل بیماری گریوز و گواتر مولتی ندولارسمی و آدنوم توکسیک رخ میدهد.

بیماری گریوز در حدود 2% خانمها رخ می دهد ولی شیوع آن در آقایان یک دهم خانمهاست. این بیماری بندرت قبل از بلوغ شروع می شود و سن شروع آن بین 20-50 سالگی است.

گواتریعنی بزرگی اندازه تیرویید وگواترندولار توکسیک یعنی افزایش ترشح هورمون از ندول تیرویید میباشد که به اصطلاح سمی نامبرده میشود

*بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید دارای چه علایمی هستند؟

نحوه ی تظاهر بالینی بیماران بستگی به شدت پرکاری تیرویید و طول مدت بیماری و حساسیت بیمار به ازدیاد هورمون تیروئید و سن بیمار دارد.

-تیروتوکسیکوز می تواند علی رغم افزایش اشتها؛ موجب کاهش وزن غیرقابل توجیهی شود که به دلیل افزایش سرعت متابولیسم بدن رخ می دهد.

-فعالیت بیش از حد، عصبی بودن، تحریک پذیری، خستگی زودرس، بی خوابی و اختلال تمرکز در این بیماران شایع است.

-لرزش دستان، تعریق وعدم تحمل گرما و تپش قلب نیز از علایم شایع است.

-پوست بیمار معمولا گرم و مرطوب می باشد و گاهی خارش و کهیر رخ میدهد.

-موهای بیمار ظریف و نازک می شود.

-بعلت کاهش زمان ترانزیت روده، اسهال ممکن است رخ دهد.

-ممکن است اختلالات پریود در خانمها و اختلال عملکرد جنسی وژنیکوماستی در آقایان رخ دهد.

-بعلت تاثیرمستقیم هورمونهای تیروئیدی برجذب استخوان ممکن است استئوپنی، پوکی استخوان، هیپرکلسمی(افزایش کلسیم) و هیپرکلسیوری(افزایش دفع کلسیم از ادرار) رخ دهد و میزان بروز شکستگیهای استخوانی اندکی افزایش یابد.

-ضعف عضلانی و هیپررفلکسی از تظاهرات نورولوژیک شایع است.

-درمعاینه، غده تیروئید معمولا به صورت منتشر و یکنواخت بزرگ می شود.

-برگشت پلکها به بالا، حالت خیرگی به نگاه بیمار می دهد.

-علایم چشمی بصورت برجسته شدن و بیرون زدگی گره چشم از تظاهرات بالینی بیمار است.

-گاهی بیمار از احساس وجود شن ریزه و جسم خارجی در چشم و افزایش ترشح اشکی شاکی است.

*پرکاری تیروئید چگونه تشخیص داده و درمان می شود؟

تشخیص بیماری براساس سطح  TSH مهار شده و افزایش هورمونهای تیروئید پس از رد سایرعوامل تیروتوکسیکوز وعلایم بالینی بیمار گذاشته می شود.نمای بالینی بیماری عمدتا بدون درمان وخیم تر میشود وقبل ازابداع درمانهای بیماری میزان مرگ ومیربیماری به 10تا20درصد میرسید.

 درمان هم از طریق کاهش سنتز هورمونهای تیروئیدی با استفاده از داروهای ضدتیروئید و یا کم کردن حجم بافت تیروئید به وسیله ی درمان با یدرادیواکتیو یا جراحی تیروئید انجام می شود.